Een van de drie kernwaardes van wereldBurgerschap is het begrijpen hoe mensen en samenlevingen met elkaar verbonden zijn - vroeger, nu en in de toekomst. Het koloniaal- en slavernijverleden van Nederland heeft diepe sporen achtergelaten in de samenleving. Door kinderen al op jonge leeftijd kennis te laten maken met deze geschiedenis, helpen we hen om bewuster te kijken naar hun eigen rol in een diverse samenleving. Zeker nu het behandelen van deze geschiedenis ook expliciet in de nieuwe SLO-kerndoelen wordt opgenomen is het nodig om hier constructief aandacht aan te kunnen besteden.

Kennis over het koloniaal verleden draagt bij aan meer begrip en respect voor verschillende perspectieven en ervaringen in onze samenleving. Het helpt kinderen kritisch na te denken over de geschiedenis en over hedendaagse thema’s zoals racisme en andere vormen van structurele ongelijkheid.

Doorwerking van het koloniaal- en slavernijverleden in het heden

De gevolgen van het koloniaal- en slavernijverleden zijn vandaag de dag nog steeds zichtbaar. In Nederland zien we vormen van institutioneel racisme: structurele ongelijkheid die in systemen is ingebouwd, zoals in het onderwijs, bij de overheid, in de zorg en op de arbeidsmarkt. Voor het primair onderwijs zijn onderadvisering, adultificatie en ongelijke representatie in lesmateriaal belangrijke voorbeelden. Uit onderzoek van het Verwey-Jonker Instituut (2025) blijkt dat leerlingen van kleur vaker een lager schooladvies krijgen dan hun feitelijke prestaties rechtvaardigen, mogelijk mede door onbewuste vooroordelen. Dit zou kunnen wijzen op het voortleven van koloniale denkbeelden, waarin mensen uit voormalig gekoloniseerde gebieden als minder capabel werden gezien. Ook komt adultificatie voor: kinderen van kleur worden sneller als ouder of zelfstandiger ingeschat, waardoor zij minder steun en bescherming ontvangen – of juist strenger worden gestraft dan hun leeftijdsgenoten (zie ook: NOS, 2025). Een rapport van de Kinderombudsman (2024) laat zien dat kinderen van kleur in Amsterdam nog steeds te maken krijgen met negatieve verwachtingen en discriminatie op school.

Daarnaast speelt ongelijke representatie in lesmateriaal een grote rol. Onderzoek van Joandi Hartendorp (2023) toont aan dat verhalen vaak vooral vanuit Europees perspectief worden verteld, waardoor kinderen van kleur minder spiegels krijgen (verhalen waarin ze zichzelf herkennen) en witte kinderen minder vensters (verhalen die andere perspectieven openen). Dit heeft invloed op het wereld- en zelfbeeld van alle kinderen (Dierickx, Luycks & Windzak, 2023). Door deze mechanismen bespreekbaar te maken en actief te herkennen, bouwen we aan een rechtvaardiger leeromgeving waarin ieder kind zich veilig en gezien voelt.

Verankering in het onderwijs

Hoe kun je het koloniaal- en slavernijverleden verankeren in je lessen? Hieronder vind je concrete handvatten en aandachtspunten.

Werken met multiperspectiviteit

Laat leerlingen ontdekken dat geschiedenis niet één vaststaand verhaal is. Vertel verhalen vanuit verschillende perspectieven: van mensen in Nederland, maar óók van mensen uit bijvoorbeeld Suriname, de Antillen, Indonesië en Afrikaanse landen. Nodig eventueel gastsprekers uit of gebruik verhalen en bronnen uit verschillende culturen. Boor ook kennisbronnen van de kinderen zelf aan.

Geschiedenis koppelen aan het heden

Maak duidelijk dat het koloniaal verleden niet ‘af’ is. Bespreek bijvoorbeeld hoe ongelijkheid uit het verleden doorwerkt in kansenongelijkheid in de maatschappij, of waarom standbeelden soms onderwerp zijn van maatschappelijk debat. Om het voor de kinderen niet ontmoedigend te maken kan het helpen om te focussen op het belang van verzet tegen onrechtvaardigheid - in de geschiedenis en nu.

Letten op taalgebruik

Gebruik termen als ‘tot slaaf gemaakte mensen’ in plaats van ‘slaven’. Of: ‘mensenhandel’ in plaats van ‘slavenhandel’. Mensen zijn geen producten. Er werden geen ‘slaven’ uit Afrika vervoerd, maar mensen. Vermijd ook uitspraken als ‘dat was vroeger normaal’, want het is niet gepast om gewelddadige geschiedenissen op deze manier te normaliseren (dit gebeurt bijvoorbeeld ook niet bij het bespreken van genocide). Daarnaast was er ook vroeger verzet en waren er altijd verschillende opvattingen. Taal doet ertoe en helpt kinderen kritisch denken.

Voorbeelden dichtbij huis

In lessen over slavernij gaat de aandacht vaak naar de Verenigde Staten, terwijl Nederland zelf actief betrokken was bij het tot slaaf maken van mensen in onder andere Suriname, de Antillen en Indonesië (voormalig Nederlands-Indië). Door lesmateriaal te gebruiken dat deze 

Nederlandse context centraal stelt wordt de geschiedenis herkenbaarder en dichterbij. Zo ontdekken kinderen dat dit geen ‘ver-van-je-bed’-geschiedenis is, maar juist iets dat ons allemaal aangaat.

Moderne vormen van slavernij en uitbuiting

Wereldwijd worden nog steeds miljoenen mensen uitgebuit, bijvoorbeeld in de kledingindustrie of op cacaoplantages in West-Afrika. Zo werken daar ook kinderen onder zware omstandigheden om chocolade te produceren die in Nederland in de supermarkt ligt. De ongelijkheid in dit soort handelsketens is deels ontstaan in de koloniale tijd, toen Europese landen grondstoffen goedkoop uit hun koloniën haalden. Door dit soort voorbeelden te bespreken, leren kinderen nadenken over waar hun producten vandaan komen en hoe zij als consument bewuste keuzes kunnen maken.

Ruimte maken voor gevoel en expressie

Een veilige leeromgeving is essentieel wanneer je thema’s als het koloniaal- en slavernijverleden bespreekt. Deze onderwerpen kunnen emoties oproepen zoals verdriet, schaamte of boosheid - bij alle leerlingen. Het is belangrijk dat kinderen zich vrij voelen om vragen te stellen, fouten te maken en hun gevoelens te delen zonder te worden veroordeeld. Kunst, muziek, literatuur en spel bieden hierbij laagdrempelige en verbeeldingsrijke manieren om moeilijke thema’s te verkennen. Geef leerlingen daarom voldoende ruimte om creatief hun gedachten en gevoelens te verwoorden.

Inspiratielijst

Boeken

• Hallo witte mensen - Anouscha Nzume
• Roofstaat compact - Ewald Vanvugt
• Sssst! Dat mag je niet zeggen - Eva Dierickx, Kato Luyckx, Zarissa Windzak

Podcasts

• De plantage van onze voorouders - Maartje Duin & Peggy Bouva
• Mijn oma de soldaat - Jorien Wallast

Werkvormen

• Remember me memory - Het Zuidelijk Toneel & Fawaka
• IQ110, een bijzonder oneerlijk gezelschapsspel
• Lesbrieven en educatieve video’s van het Indisch herinneringscentrum
• Stichting Nederland Wordt Beter – Lespakket Nederlands Slavernijverleden & Racisme (2023)

Achtergrond:

• Rapport Expertmeeting Inclusie in de klas – 25 september 2024
• Rijksoverheid - Inclusief onderwijs