Op weg naar een inclusieve schoolcultuur: vijf dimensies als kompas

De wet vraagt dat de schoolcultuur in lijn is met de basiswaarden van de democratische rechtsstaat. Fawaka vertaalt dit naar het streven naar een inclusieve schoolcultuur. Een inclusieve schoolcultuur is een schoolklimaat waarin iedereen zich welkom en gezien voelt, waarin verschillen als waardevol worden beschouwd en waarin actief wordt gewerkt aan gelijke kansen voor alle leerlingen.

Een inclusieve cultuur ontstaat niet vanzelf. Het vraagt om bewust handelen van het hele onderwijsteam: van de manier waarop je lesgeeft, tot hoe je met elkaar en met ouders omgaat. De school is de plek waar leerlingen burgerschapsvaardigheden oefenen, maar ook waar ze deze vaardigheden zien terugkomen in de praktijk: in hoe de volwassenen met elkaar omgaan, in de inrichting van de school, en in de keuzes die gemaakt worden.

Een organisatiecultuur is iets ongrijpbaars en toch ook heel zichtbaar. Heel veel factoren zijn van invloed: wie er op school werken, hoe de school is ingericht, wat er op de muren hangt, hoe de leerlingen met elkaar omgaan, hoe het team met conflicten omgaat en of iedereen mee kan doen. Om basisscholen te ondersteunen in het werken aan een inclusieve cultuur, gebruiken we de vijf dimensies van James Banks (Banks 2004) als leidraad.

De vijf dimensies van Banks

1. Toevoegen van onderwijsinhoud (Content Integration) Dit betekent dat in het curriculum ruimte wordt gemaakt voor meerdere perspectieven en verhalen. Denk aan voorbeelden, verhalen en materialen uit verschillende culturen en leefwerelden, die aansluiten bij de diversiteit in de klas. Dit draagt bij aan een inclusieve cultuur, omdat leerlingen zichzelf herkennen in het lesmateriaal en er erkenning is voor verschillende achtergronden.
   
2. Kennisconstructie (Knowledge Construction) Bij deze dimensie draait het om het bewust maken van hoe kennis tot stand komt. Leerlingen leren kritisch nadenken over hoe geschiedenis, wetenschap of maatschappelijke kwesties zijn gevormd door culturele referentiekaders. Dit versterkt een inclusieve cultuur door leerlingen te laten zien dat er niet één waarheid is, en dat hun perspectief ertoe doet.
   
3. Terugdringen van vooroordelen (Prejudice Reduction) Dit vraagt om lespraktijken die stereotypering en vooroordelen actief verminderen. Denk aan activiteiten die empathie bevorderen, perspectiefwisseling stimuleren en samenwerking tussen leerlingen met verschillende achtergronden aanmoedigen. Dit draagt bij aan een cultuur waarin verschillen niet als bedreigend worden gezien, maar als verrijkend.
   
4. Pedagogiek van gelijke kansen (Equity Pedagogy) Hier gaat het om het inzetten van didactische en pedagogische strategieën die aansluiten bij de diverse behoeften van leerlingen. Denk aan differentiatie, aanpassingen in instructie en de inzet van verschillende leerstijlen. Het draagt bij aan een inclusieve schoolcultuur omdat het uitgaat van het idee dat ieder kind succes kan ervaren, mits het onderwijs daarbij aansluit.
   
5. Versterken van schoolcultuur en sociale structuur (Empowering School Culture and Social Structure) Deze dimensie richt zich op de bredere schoolstructuur. Hoe worden besluiten genomen? Wie mag meedoen? Worden verschillen tussen teamleden, ouders en leerlingen gewaardeerd? Is er aandacht voor representatie in het team? Het creëren van een rechtvaardige en inclusieve schoolstructuur ondersteunt een cultuur waarin iedereen zich thuis voelt en waarin machtsverhoudingen besproken mogen worden.

Let op je taal

Taal is een krachtig middel om een inclusieve cultuur te versterken of juist te ondermijnen. Vermijd labels zoals "laagopgeleid" en "hoogopgeleid" – die impliceren een hiërarchie. Gebruik liever neutrale termen als "praktisch en theoretisch opgeleid". Zie de inclusieve taalgidsen van LAKS voor meer voorbeelden.

Best practices

1. Thematisch werken met diverse perspectieven: Integreer wereldburgerschap in projecten, zoals een geschiedenisproject waarin leerlingen hun familiegeschiedenis onderzoeken vanuit verschillende perspectieven.
2. Leerlingpanel: Geef leerlingen structureel inspraak via een divers samengesteld panel dat mee kan denken over het schoolklimaat.
3. Teamtraining in inclusief onderwijs: Investeer in scholing en reflectie, bijvoorbeeld met externe trainers die het team begeleiden bij het herkennen van blinde vlekken en het oefenen van inclusief handelen.
4. Maak je schoolcultuur zichtbaar: Hang in de gangen en de klassen jullie visie hierop, omgangsregels etc. Laat de leerlingen werkjes maken omtrent dit onderwerp en geef ze aandacht in communicatie met ouders/verzorgers bijvoorbeeld.
5. Voorlezen in verschillende talen: Hiermee wordt erkenning gegeven aan de meertaligheid van leerlingen en hun gezinnen, en wordt taaldiversiteit gewaardeerd.
6. Schoolbibliotheek doorlichten: Bekijk kritisch welke boeken, verhalen en illustraties mogelijk stereotypen in stand houden of groepen uitsluiten.
7. Lesmethodes reviewen: Evalueer lesmethodes op representatie, taalgebruik en inclusiviteit. Pas aan waar nodig en koppel terug aan de uitgever waar zij inclusiever op kunnen worden.
8. Vieringen en herdenkingen onder de loep nemen: Kijk wie wel of juist niet zichtbaar zijn in de kalender van de school en hoe je dit inclusiever kunt maken.
9. Kinderen verwonderingsvragen laten stellen: Stimuleer nieuwsgierigheid en onderzoekende houding door kinderen vragen te laten stellen over zichzelf, de wereld en elkaar.

Een inclusieve schoolcultuur is geen eindbestemming, maar een continu proces van leren, reflectie en verandering. Met de vijf dimensies van Banks als kompas kunnen scholen stap voor stap bouwen aan een plek waar iedereen zich gezien en gewaardeerd voelt.

Download hier de werkvorm om gezamenlijk een inclusieve schoolcultuur te formuleren.